تاریخچه ورود تاکسی به تهران و اعتصاب سنگین برای گرانی بنزین
تاکسی‌ها بخش جدایی‌ناپذیری از حمل‌ونقل شهری تهران هستند که تاریخچه‌ای جالب و تحولات زیادی را تجربه کرده‌اند. از ورود نخستین تاکسی‌ها به پایتخت تا اعتصاب رانندگان به دلایل مختلف و شکل‌گیری قوانین و صنف تاکسی‌داران، روایت تاکسی‌رانی در تهران به خوبی تحولات اجتماعی و اقتصادی ایران را منعکس می‌کند. در ادامه، مروری جامع و دقیق بر این تاریخچه خواهیم داشت.
شروع اعتصاب تاکسی‌ها در سال ۱۳۴۳
به گزارش مجله کژمژ؛ در سوم آذر ۱۳۴۳، با اعلام حسنعلی منصور، نخست‌وزیر وقت، نرخ بنزین افزایش یافت که موجب اعتراض گسترده رانندگان تاکسی تهران شد. این اعتراض از روز ۷ آذر به شکل اعتصاب رانندگان تاکسی آغاز شد و سه روز خیابان‌های تهران از تاکسی خالی شد. روز هشتم آذر نمایندگان شهربانی تلاش کردند با رانندگان تاکسی مذاکره کنند، اما به نتیجه‌ای نرسیدند. نهایتاً در روز ۹ آذر، شهربانی اطلاعیه‌ای منتشر کرد و اعلام کرد اگر اعتصاب تا روز ۱۰ آذر ادامه پیدا کند، پروانه تاکسی‌ها باطل خواهد شد و ماشین‌های ارتشی وظیفه جابه‌جایی مسافران را بر عهده خواهند گرفت. همان‌طور که اعلام شده بود، صبح روز ۱۰ آذر جیپ‌ها و کامیون‌های ارتشی وارد خیابان‌ها شدند و به جابه‌جایی مسافران پرداختند. تهدیدات شهربانی در نهایت تأثیرگذار شد و اعتصاب رانندگان تاکسی در همان روز پایان یافت.
اولین تاکسی‌ها در تهران به ابتکار خانم فخرالدوله
اولین تاکسی‌ها در تهران به همت خانم فخرالدوله، دخترخاله محمد مصدق و مادر علی امینی، وارد شدند. قبل از ورود تاکسی‌ها، مردم از درشکه برای رفت‌وآمد استفاده می‌کردند، اما این وسیله به دلیل کندی سرعت نمی‌توانست نیاز مردم را در عصر سرعت برآورده کند. تاکسی‌های اولیه که با نام "ب-ب تاکسی" شناخته می‌شدند، از خودروهای مدل "ب-ب فورد" بودند و به رنگ طوسی درآمده بودند. نرخ تاکسی‌ها در آن زمان ۱۰ ریال بود و رانندگان برای کنترل دخل و خرج، بلیت به مسافران می‌فروختند. شرکت "ب-ب تاکسی" برای مدیریت بهتر، از مردم می‌خواست ته‌چک بلیت‌ها را نگه دارند و حتی برای تشویق مسافران جوایزی به قید قرعه در نظر می‌گرفت.
افزایش تقاضا و رشد تعداد تاکسی‌ها
محبوبیت تاکسی‌ها در میان مردم باعث شد تا افراد بیشتری به فکر ورود به این شغل بیفتند. شرکت‌های تاکسی‌رانی جدید شکل گرفتند و حتی برخی کارمندان دولت نیز با خرید اقساطی تاکسی وارد این حوزه شدند. تا سال ۱۳۳۵، تعداد تاکسی‌ها به حدی افزایش یافت که برخی افراد به صورت شراکتی صاحب تاکسی شدند. در همین سال، صنف تاکسی‌داران تهران تأسیس شد و وابسته به شورای عالی اصناف گردید. اما افزایش تعداد تاکسی‌ها و حرص و ولع رانندگان برای کسب درآمد بیشتر باعث افزایش تصادفات و تخلفات رانندگی شد. این وضعیت باعث شد قانون تشدید مجازات رانندگان و اخذ جرایم نقدی به تصویب برسد.
نرخ‌گذاری و نصب تاکسی‌متر
تا سال ۱۳۳۷ نرخ تاکسی همچنان ۱۰ ریال بود، اما برای مسیرهای خارج از محدوده مرکزی شهر، ۱۵ ریال تعیین شد. در سال ۱۳۳۵ ایده نصب تاکسی‌متر برای تاکسی‌ها مطرح شد، اما اجرای آن تا سال ۱۳۳۶ به تعویق افتاد و در نهایت هم تاکسی‌متر مورد استفاده قرار نگرفت. از سال ۱۳۳۷ به بعد، واگذاری شماره‌های جدید برای تاکسی طبق مصوبه دولت متوقف شد و تعداد تاکسی‌ها در حدود ۷ تا ۸ هزار دستگاه ثابت ماند. همین محدودیت باعث شد شماره تاکسی‌ها ارزش پیدا کند و قیمت آن به تدریج از هیچ به ۲ هزار تومان افزایش یابد.
گسترش تاکسی‌رانی و تغییرات در سال‌های بعد
تا سال ۱۳۴۱، کرایه‌ها و محدوده فعالیت تاکسی‌ها وضع مشخصی نداشتند. اما در این سال، دولت برای نظم‌دهی به حمل‌ونقل شهری، به دارندگان تاکسی کرایه‌ای اجازه داد پلاک خود را به تاکسی تبدیل کنند. این تغییر باعث شد تعداد تاکسی‌ها افزایش یابد و نرخ کرایه‌ها برای مسیرهای داخل شهر ۱۵ ریال و برای خارج از شهر ۲۰ ریال تعیین شود. در سال‌های بعد، ارزش سرقفلی شماره تاکسی‌ها به دلیل سودآوری بالای این شغل افزایش یافت. برای مثال، در سال‌های پایانی دهه ۴۰، شماره تاکسی‌های گازوئیلی به دلیل درآمد روزانه بالا (تا ۷۰ تومان) به ۱۰ هزار تومان رسید.
وضعیت تاکسی‌ها در سال ۱۳۴۳
تا سال ۱۳۴۳، تهران حدود ۱۴ هزار تاکسی و کرایه شماره داشت که از این میان ۱۰ هزار دستگاه تاکسی بودند. ارزش هر تاکسی در این زمان حدود ۲۰ هزار تومان بود و سرقفلی شماره هر تاکسی نیز به ۵ هزار تومان می‌رسید. طبق آمار، مردم تهران روزانه حدود ۸۰۰ هزار تومان برای استفاده از تاکسی‌ها هزینه می‌کردند. مالکیت تاکسی‌ها در این سال به سه دسته تقسیم می‌شد:
- مالکین کوچک: حدود ۵۰ درصد تاکسی‌ها متعلق به افرادی بود که یک یا دو دستگاه تاکسی داشتند.
- راننده-مالک‌ها: حدود ۳۵ درصد تاکسی‌ها متعلق به رانندگانی بود که مالک تاکسی خود بودند و شغل اصلی‌شان تاکسی‌رانی بود.
- مالکین بزرگ: ۱۵ درصد باقی‌مانده متعلق به افرادی بود که بیش از ۱۰ دستگاه تاکسی داشتند و از طریق تاکسی‌داری به ثروت رسیده بودند.
در سال ۱۳۴۳، مسئله تشکیل شرکت‌های تاکسی‌رانی مطرح بود، اما به دلیل تعداد زیاد مالکین مستقل، این ایده تا آن زمان عملی نشده بود. با این حال، دولت در حال بررسی این موضوع بود تا با تشکیل شرکت‌های تاکسی‌رانی متعدد یا یک شرکت واحد، مشکل حمل‌ونقل شهری را حل کند و وضعیت تاکسی‌ها و مسافران را سامان دهد.